Οξεία παγκρεατίτιδα ονομάζεται η ξαφνική (‘όχι η χρόνια) φλεγμονή του παγκρέατος. Το πάγκρεας ευρίσκεται στο βάθος της κοιλιάς πίσω από το στομάχι και το παχύ έντερο και ακουμπάει πάνω στα μεγάλα αγγεία των σπλάγχνων. Από τη θέση του λοιπόν και μόνον, φαίνεται ότι η φλεγμονή αυτού του οργάνου επηρεάζει την λειτουργία σχεδόν όλων των οργάνων της κοιλιάς. Η οξεία παγκρεατίτιδα είναι νόσος ύπουλη, δεν δίνει πρόδρομα συμπτώματα ώστε να αναγνωριστεί έγκαιρα, συμβαίνει απότομα και από την στιγμή που αρχίζει δεν είναι καθόλου εύκολο να ανασταλεί η πορεία της. Ένα συχνό λάθος είναι ότι την αντιμετώπιση της παγκρεατίτιδας συνήθως την αναλαμβάνουν γενικοί ιατροί, ή παθολόγοι και όχι ειδικοί γαστρεντερολόγοι και χειρουργοί ειδικευμένοι στο πάγκρεας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί η σύγχρονη αντιμετώπιση της νόσου αυτής είναι πολύ διαφορετική από ό,τι ήταν γνωστό πριν από 10, ή ακόμη και 5 χρόνια και εξελίσσεται κυριολεκτικά καθημερινά.

Η αιτία της οξείας παγκρεατίτιδας είναι τις περισσότερες φορές η χολολιθίαση, δηλαδή η ύπαρξη λίθων, ή της λεγόμενης “λάσπης” μέσα στην χοληδόχο κύστη. Η χοληδόχος κύστη καταλήγει (αδειάζει) σε έναν πόρο (μικρό σωλήνα), ο οποίος με την σειρά του καταλήγει στο δωδεκαδάκτυλο (δηλαδή το πρώτο τμήμα του εντέρου μετά το στομάχι). Ο πόρος αυτός ονομάζεται χοληδόχος πόρος και πριν ενωθεί με το δωδεκαδάκτυλο περνάει μέσα από το πάγκρεας.

Στην περίπτωση κατά την οποία συσπασθεί η χοληδόχος κύστη για να αδειάσει και περιέχει λίθους ή “λάσπη”, τότε μπορεί ένας λίθος ή η “λάσπη” να προωθηθεί μέσα στον χοληδόχο πόρο και τελικά να ενσφηνωθεί στο κατώτατο όριο του πόρου και έτσι να αποφράξει και το πάγκρεας. Η απόφραξη αυτή του παγκρέατος είναι που προξενεί την παγκρεατίτιδα. Γι’ αυτόν το λόγο άλλωστε η εμφάνιση παγκρεατίτιδας είναι πιο πιθανή όταν οι χολόλιθοι είναι μικρού μεγέθους ή όταν υπάρχει “λάσπη” γιατί μόνον έτσι είναι δυνατόν να εισχωρήσουν και να “σφηνώσουν” στον χοληδόχο πόρο. Αντίθετα, όταν οι χολόλιθοι (οι λεγόμενες “πέτρες στη χολή”) είναι μεγάλου μεγέθους, τότε δεν χωρούν στον χοληδόχο πόρο και παγκρεατίτιδα δεν συμβαίνει. Αυτά είναι πολύ σημαντικά ιδίως όταν κάποιος ασθενής μαθαίνει ότι έχει χολολιθίαση αλλά αισθάνεται καθησυχασμένος όταν πληροφορηθεί ότι οι “πέτρες είναι μικρές” ή ότι έχει “μόνον λάσπη”, σαν να ήταν το μεγάλο μέγεθος των λίθων αυτό που θα έπρεπε να τον θορυβήσει, ενώ στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο.

Η βαρύτητα με την οποία παρουσιάζεται ένα επεισόδιο οξείας παγκρεατίτιδας ορίζει και τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Σε πολύ βαρειές περιπτώσεις (που ευτυχώς δεν είναι συχνές) χρειάζεται εισαγωγή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας γιατί το πάγκρεας δεν φλεγμαίνει απλώς, αλλά έχει υποστεί νέκρωση. Αυτή είναι μια βαρύτατη περίπτωση με πάρα πολύ υψηλή θνητότητα (έως 40%). Συνήθως οι ασθενείς εισάγονται στο νοσοκομείο μέχρι να ιαθεί πλήρως η οξεία παγκρεατίτιδα, οπότε αμέσως μετά πρέπει να υποβληθούν σε λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή, ώστε να εκριζωθεί η ίδια η αρχική αιτία του προβλήματος. Πριν από την λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή, πρέπει να είναι απολύτως βέβαιο ότι ο λίθος που έφραζε τον χοληδόχο πόρο δεν είναι πλέον εκεί. Για τον σκοπό αυτό μπορεί να χρειάζεται μία ειδική μαγνητική τομογραφία (MRCP).