Μία κατάσταση που παρατηρείται συχνά τα τελευταία χρόνια, λόγω της μεγάλης συχνότητας εξετάσεων υπερήχων για διάφορους λόγους, είναι το «επιθηλιακό θηλώδες βλεννώδες νεόπλασμα» του παγκρέατος, ή IPMN (intraductal papillary mucinous neoplasm). Πρόκειται για παρουσία πολλών μικρών κύστεων στο πάγκρεας οι οποίες εκκρίνουν μεγάλη ποσότητα βλέννης. Η βλέννη αυτή εμποδίζει την ομαλή ροή του παγκρεατικού υγρού και έτσι δημιουργεί τις προϋποθέσεις εμφάνισης παγκρεατίτιδας. Το IPMN έχει μεγάλη σημασία για δύο λόγους:

1. Προκαλεί συχνά «ανεξήγητες» παγκρεατίτιδες, σε ασθενείς δηλαδή χωρίς χολολιθίαση, και
2. Μπορεί να μετατραπεί σε καρκίνο του παγκρέατος.

Όταν ανευρίσκεται IPMN, έχει τεράστια σημασία εάν αυτό αφορά τον λεγόμενο κύριο παγκρεατικό πόρο (MD-IPMN), ή τους παράπλευρους πόρους (SB-IPMN). To MD-IPMN είναι πάρα πολύ πιο επικίνδυνο διότι προξενεί οξεία παγκρεατίτιδα, αλλά και γιατί πάρα πολύ συχνά (80%) μετατρέπεται σε καρκίνο παγκρέατος. Αντίθετα, το SB-IPMN προξενεί παγκρεατίτιδα και μετατρέπεται σε καρκίνο σπανιότερα (10%). Η ακριβής διάγνωση μεταξύ των δύο γίνεται με μία ειδική μαγνητική τομογραφία, την MRCP, που δείχνει με την μέγιστη ακρίβεια την ανατομία του κύριου παγκρεατικού πόρου και των παράπλευρων πόρων.

Λόγω της σημαντικής πιθανότητας μετατροπής σε καρκίνο, τα τελευταία 15 χρόνια έχουν γίνει πολλά συνέδρια ώστε να καταλήξουμε στα κριτήρια με βάση τα οποία ένας ασθενής πρέπει ή όχι να χειρουργηθεί. Αυτά ονομάζονται «προκαρκινικά στίγματα» (high risk stigmata) ή «ύποπτα ευρήματα» (worrisome features) Τα κριτήρια αυτά βασίζονται στην MRCP (εάν ο κύριος παγκρεατικός πόρος έχει διάμετρο 1cm ή περισσότερο), αλλά κυρίως στην αναλυτική εξέταση του παγκρέατος με ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα και βιοψία δια λεπτής βελόνης (EUS-FNA), εξέταση η οποία απαιτεί πολύ μεγάλη εμπειρία και γίνεται με επιτυχία και χωρίς κινδύνους από ελάχιστους ειδικούς γαστρεντερολόγους. Έτσι, εάν στο EUS-FNA αποκαλυφθούν στερεά στοιχεία ή διαφράγματα μέσα στις κύστεις, εάν υπάρχουν κύτταρα που εμφανίζουν δυσπλασία, ή εάν ο καρκινικός δείκτης CEA από το υγρό της κύστης είναι πολύ υψηλός, τότε πρέπει να προχωρούμε σε αφαίρεση του τμήματος αυτού του παγκρέατος. Εάν όμως δεν ανευρεθούν τέτοια στοιχεία, τότε αρκεί η παρακολούθηση από έμπειρο παγκρεατικό χειρουργό σε τακτά διαστήματα, ώστε ούτε να διαφύγει απαρατήρητη μία μετατροπή σε κακοήθεια, αλλά ούτε και να γίνει μία εγχείρηση χωρίς να χρειάζεται. Στην χειρουργική μας ομάδα έχουμε μεγάλη εμπειρία στην συγκεκριμένη νόσο αφού η πρώτη παγκόσμια σχετική επιστημονική δημοσίευση προήλθε από την Mayo Clinic όπου είχαμε πάρει προσωπικά μέρος στις κλινικές αυτές έρευνες και μελέτες για την νόσο αυτή. Όταν χρειάζεται εγχείρηση, συνήθως αυτή γίνεται λαπαροσκοπικά.

Οι κύστεις του παγκρέατος μπορεί να είναι ορώδεις ή βλεννώδεις. Οι ορώδεις κύστεις δεν μετατρέπονται σε καρκίνο και μπορούν να παρακολουθούνται με ασφάλεια, εκτός εάν μεγαλώσουν πολύ και προξενούν συμπτώματα από πίεση. Όμως, οι βλεννώδεις κύστεις μετατρέπονται συχνά σε καρκίνο και πάντοτε πρέπει να γίνεται λεπτομερής ανάλυση του υγρού τους με EUS-FNA. Όταν πρέπει να γίνει εγχείρηση για βλεννώδεις κύστεις, αυτό γίνεται λαπαροσκοπικά.